10 مهر 1402 - 10:00 ق.ظ

گردشگری عشایری؛ مغفول مانده ای جذاب و پرطرفدار

گردشگري عشايري از جمله ظرفيت هاي رونق اقتصادي است كه براي تحقق آن در صنعت گردشگري استان و حتي كشور اقدامات اساسي انجام نشده است، صنعتي كه نيازمند حمايت مسوولان امر و برنامه ريزي اصولي است.

عصر اصفهان ، محمود افشاری

عشاير ایران به عنوان يك جامعه پويا و مولد، نقش انكارناپذيري در جغرافياي استان های مختلف از جمله اصفهان داشته و دارند و به خاطر دارا بودن ويژگي‌هاي خاص علاوه بر مباحث اقتصادي، از غناي فرهنگي بيشتري برخوردار بوده اند.

جاذبه‌هاي مختلف و متنوع محيطي، چشم اندازهاي زيبا، نوع زندگي (كوچ)، صنايع دستي، توليدات لبني و مجموع جاذبه هاي فرهنگي، هنري، اجتماعي و اقتصادي عشاير در يك مكان، داراي جايگاه ويژه اي براي جذب گردشگران است.

شماری از كارشناسان و بر اين باورند كه براي حفظ فرهنگ جامعه عشايري اصفهان و ايجاد منبع درآمد پايدار براي آنان، دهكده گردشگري عشاير را بايد در استان اصفهان راه اندازي كرد.

بر همين اساس، صنعت توسعه گرا و روزآمد گردشگري را مي توان در هفت حوزه تفريحي، درماني، فرهنگي، مذهبي، ورزشي، تجاري، سياسي و شاخه‌هاي زيرمجموعه اين گروه‌ها تعريف كرد، بر اساس اين تقسيم بندي در كشور و استان اصفهان ظرفيت بالايي براي جذب گردشگران در بيشتر اين حوزه ها وجود دارد.

كشور پهناور ایران، با داشتن بيش از 33 هزار اثر ثبت شده ملي و 22 اثر ثبت جهاني و يك ميليون سايت تاريخي، تمدني، گردشگري و اكوتوريسمي جزو 15 كشور برتر دنيا از لحاظ جاذبه‌هاي فرهنگي، طبيعي، مذهبي و زيارتي است اما در اين ميان ‘گردشگري عشايري’ به سبب نوع زندگي خاص، سنتي و به دور از هياهوي شلوغي و ازدحام زندگي مدرن شهري و شهرنشيني در صورت ديده شدن و توجه نقش مهم و موثري در فعال تر كردن اين صنعت و جذب بيشتر گردشگر داخلي و حتي خارجي خواهد داشت.

به غير از استان كردستان، ساير استان‌های ایران بزرگ، داراي جمعيت عشايري هستند، جمعيت عشايري كشور طبق آخرين سرشماري جامعه عشاير يك ميليون و 189 هزار و 382 نفر در قالب 213 هزار و 701 خانوار، 104 ايل و 552 طايفه مستقل است.

بر همين اساس مجموع جمعيت عشاير استان اصفهان كه بيش از 50 درصد آنان در خطه ييلاقي سميرم و پادناي بزرگ مستقر مي شوند، 9 هزار و 605 خانوار هستند.

اين جامعه بزرگ و پراكنده توليدات متعدد دامي، دستي و حتي كشاورزي و زراعي هم دارند و تنها در استان اصفهان حدود 110 هزار تن در سال انواع محصولات دامي و باغي توليد مي كنند.

حدود 10 هزار واحد و سياه چادر عشايري نيز انواع صنايع دستي شامل گبه، قاليچه، قالي و لباس و كلاه عشايري توليد مي كنند.

مهم‌ترين جاذبه هاي مردم شناسي كشورمان، وجود همين ايلات، طوايف و تيره هاي مختلف عشاير كوچنده پراكنده در جاي جاي اين پهنه سرزميني است كه ساختار و ويژگي هاي خاص اجتماعي، فرهنگي و مردم شناسي آنها توجه بسياري را به خود جلب و متمايل كرده است.

زندگي كوچ نشيني و ايلياتي، با همه سختي ها هنوز هم در بسياري از نقاط كشور و استان اصفهان در جريان است. عشاير اين استان شامل ايل قشقايي، بختياري و عرب هستند و نيمي از سال را در شهرستان‌هاي ييلاقي و سردسير فريدونشهر، سميرم، چادگان، دهاقان، شهرضا و جرقويه اصفهان سپري مي‌كنند.

مراسم عروسي و جشن با طبخ غذاهاي خاص عشاير همچون بوزقورمه، بازي هاي بومي، خودكفايي در تامين معاش روزانه، چادرنشيني و برپا كردن سياه چادر، جذابيت‌ها و زيبايي كوه، دشت، مناظر طبيعي و چشمه سارها، حضور دام ها و بويژه دام‌هاي تازه متولد شده و صنايع دستي و رنگارنگ داخل سياه چادرهاي عشايري و حتي پوشش و لباس‌هاي مردان و زنان اين جامعه، مهمترين جاذبه هايي است كه هر گردشگري را به سمت عشاير و ابعاد گوناگون زندگي و كار و تلاش آنان مي كشاند.

يكي از فعاليت‌هاي جامعه بزرگ عشاير بويژه عشاير ايل بزگ قشقايي، كه به طور عموم در منطقه ييلاقي سميرم و دهاقان مستقر مي‌شوند، توليد انواع صنايع و هنرهاي دستي است. قالي تركي و يلمه، گبه، گليم سوزني، خورجين، جوال، جُل اسب، جاجيم، طناب تزئيني، حصير اطراف چادر، سياه چادر، مفرش (جارختخوابي) و پلاس از آن جمله است.

ايل بختياري هم كه بيشتر در شهرستان‌هاي غرب اصفهان ساكن هستند، هنرهاي دستي همچون چوقا، خورجين، گليم، قالي بختياري، سياه‌چادر را توليد مي‌كنند.

گيوه بافي، بافت قالي نصرآبادي، كوسن و بالش نيز از جمله صنايع دستي توليدي عشاير عرب جرقويه در شرق اصفهان است.

علاوه بر صنايع و هنرهاي دست عشاير، بازي هاي بومي، كهن و بعضاً گروهي اين جامعه نيز مي توانند نقش بزرگي در جذب گردشگران داشته باشند.

رئيس فدراسيون ورزش روستايي و بازي هاي بومي محلي گفته است كه طبق اطلس بازي‌هاي بومي كشور، 800 بازي محلي، عشايري و قومي در ايران شناسايي شده است.

بازي‌هاي معروف ايل، بويژه قشقايي‌ها كه به اجبار و ناگزير بايد نام محلي آنان را در اين نوشتار برشمرد عبارتند از كيش شلاق(درنا بازي)، جز، بخولوداش، آقاج توپ، چالدي قچدي، جزوگاله، كوكوله بردار، كربياجو، آقاج آقاج، اشق(قاب بازي)، هرنگ هرنگ، قايم قويم(جيران جيران)، الختر، حسن گو، سه گودالك، خرمن چند و چندين و چند بازي ديگر.

بازي‌هاي بومي و عشايري سرشار از آداب، رسوم و خرده فرهنگ‌هايي است كه بيانگر فرهنگ غني و اصيل مردمان هر خطه است. اين بازي ها، بخشي از اين آداب و آيين‌هاست كه سرمايه فرهنگي و ميراث معنوي ايران اسلامي محسوب مي‌شود.

امروزه هجوم بازي‌هاي كامپيوتري و موبايلي باعث فراموشي و انزواي اين بازي‌ هاي بومي و اصيل شده اند.

مسئول امور مجامع فدراسيون‌ها در پايگاه شوراي عالي انقلاب فرهنگي چند پيشنهاد براي احياي اين بازي هاي بومي ارائه كرده كه شايد برگزاري جشنواره بازي‌هاي بومي و محلي كشورهاي عضو اكو، مستندسازي ورزش‌هاي سنتي و بازي‌هاي بومي – محلي به منظور تدوين ضوابط و مقررات و همچنين برنامه ‌ريزي به منظور معرفي انواع بازي‌هاي بومي – محلي از طريق رسانه‌هاي سمعي و بصري به منظور بهره‌مندي از امكانات آموزشي، فرهنگي و تربيتي اين بازي‌ها از مهمترين اين پيشنهادها باشند.

هر چند اشاره به توجه بيش از حد به بازي‌هاي موبايلي و رايانه اي شامل فراموشي همه بازي هاي بومي و محلي است اما شايد دوري و فاصله زياد عشاير از فضاي شهري و رسانه اي هنوز هم باعث اين مهم باشد كه عشاير در دل كوه و دشت بازي ها و سرگرمي هاي خاص خودشان را داشته باشند حتي اگر با وجود ابزار مدرن رسانه اي و مخابراتي كمرنگ تر شده باشند.

ايجاد نمايشگاه دايمي فروش و نمايش صنايع دستي با جانمايي مناسب، هم افزايي دستگاه هاي اجرايي در اجراي آيين نامه عشايري، تامين زيرساخت هاي لازم براي استفاده از ظرفيت هاي طبيعت گردي و بوم گردي با رويكرد گردشگري عشايري همچنين معرفي آداب، رسوم، بازي ها و زندگي عشاير و ادامه برگزاري المپيادهاي ورزشي عشاير در مناطق مختلف و جذاب عشايري، نقش مهمي در جذب گردشگران و رونق اقتصادي مناطق و استان هاي عشايري همچون استان اصفهان خواهد داشت.

مديران عشایر چند سالی است نسبت به ضرورت و توجه بيشتر به گردشگري مناطق عشايري با مشاركت سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري اشاره و تاکید دارند.

انتخاب 40 نقطه عشايري در استان اصفهان براي تبديل به منطقه و كمپ گردشگري و تبديل آنها در دو سال آينده به كانون توجه گردشگران ايراني و خارجي، برگزاري دوره هاي آموزشي صنايع دستي براي عشاير استان و مشاركت عشاير در صنعت گردشگري با رويكرد ايجاد اشتغال پايدار و كاهش آسيب هاي خشكسالي از جمله نكاتي است كه همان مسئول به آنها اشاره كرده است.

حالا در كنار اين موارد بايد ديگر ويژگي ها و فعاليت هاي عشاير همچون بازي ها، مراسم و رسوم خاص و سنتي آنان و كوچ ديدني بهار و پاييز در مسير ايل راه‌ها بعنوان يك جاذبه گردشگري بكر و بديع را نيز به اين موارد افزود و منتظر توسعه همراه با برنامه و مطالعه گردشگري عشايري بعنوان حلقه مفقوده و كمتر ديده شده اين صنعت جهاني و جاذب ماند.

برنامه ريزان امر بايد اين ظرفيت فراوان و كم نظير بخش عشاير را با اتخاذ برنامه ريزي‌هاي اصولي و حمايت همه جانبه شكوفا كنند چرا كه با تحقق اين مهم بسياري از نيازها و مشكلات نظير بيكاري منطقه مرتفع مي‌شود.