اصلاحات اقتصادی نولیبرالها در ایران

* اصلاحات اقتصادی که گورباچف در شوروی کلید زد، در ایران نیز طیف خاصی در سازمان برنامه و بودجه، دنبال ‌شد

* گورباچف برای اصلاحات اقتصادی روسیه ۲۰ میلیارد دلار وام برای تامین کالاهای مصرفی مردم به  کشورهای غربی درخواست داده بود

سال ۱۹۸۷ مجله تایم او را به عنوان مرد سال انتخاب کرد. سال ۱۹۹۰ نیز جایزه صلح نوبل را به او دادند. جالب اینکه کمیته نوبل رسما اعلام کرد که این جایزه، نوعی پشتیبانی از «گذار» است.

گورباچف که محبوب قلب سران غرب شده بود، به شدت از سوی آنها و نیز صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی تحت فشار بود تا سیاست شوک درمانی را با سرعت اجرا کند. ۲۱ دسامبر ۱۹۹۰ صندوق بین‌المللی پول گزارشی ۲ هزار صفحه‌ای از اقتصاد شوروی تهیه کرد و در آن نوشت که اصلاحاتی که گورباچف تاکنون انجام داده، صرفا یک سری اصلاحات سطحی است و باید این اصلاحات عمیق‌تر شود.

ژوئیه ۱۹۹۱ که گورباچف برای اولین بار در اجلاس گروه ۷ شرکت کرد، پیام متفق‌القول سران این گروه به وی این بود که باید شوک‌درمانی را به صورت ریشه‌ای اجرا کند. گورباچف درباره آنچه در این اجلاس شنیده بود، نوشت: «پیشنهادهای آنان، چه از نظر شتاب و چه از نظر روش‌های گذار، حیرت‌آور بود». اسنادی منتشر شده است که نشان می‌دهد گورباچف به صورت جدی نگران فشار سنگین اجرای این سیاست روی مردم بوده، اما سرانجام به آن تن داده است.

حضرت امام خمینی(ره)، با مشاهده پروژه‌ای که گورباچف برای گذار از کمونیسم به لیبرالیسم کلید زده بود، در اولین روز سال ۱۹۸۹ میلادی، نامه‌ای خطاب به وی نوشتند و ضمن استقبال از انگیزه وی برای تحول، از او خواستند حال که قصد تجدید نظر در مکتب کمونیسم را دارد، در سیاست دین‌زدایی تجدیدنظر کند: «مشکل اصلى کشور شما مسئله مالکیت و اقتصاد و آزادى نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعى به خداست. همان مشکلى که غرب را هم به ابتذال و بن بست کشیده و یا خواهد کشید».

امام، گورباچف را انذار دادند که از کمونیسم به لیبرالیسم پناه نبرد: «امروز دیگر چیزى به نام کمونیسم در جهان نداریم. ولى از شما جداً مى‌خواهم که در شکستن دیوارهاى خیالات مارکسیسم، گرفتار زندان غرب و شیطان بزرگ نشوید… اگر بخواهید در این‌ مقطع تنها گره‌هاى کور اقتصادى سوسیالسیم و کمونیسم را با پناه بردن به کانون سرمایه دارى غرب حل کنید، نه تنها دردى از جامعه خویش را دوا نکرده‌اید، که دیگران باید بیایند و اشتباهات شما را جبران کنند».

اما همان اصلاحات اقتصادی که گورباچف در شوروی کلید زد، در ایران نیز توسط یک طیف خاص در داخل سازمان برنامه و بودجه، دنبال می‌شد. مسعود نیلی، جزو تیم اجرای اصلاحات نئولیبرال در اقتصاد ایران است که از اوایل دهه ۶۰ در پی اجرای این سیاست‌ها بودند و با روی کار آمدن هاشمی رفسنجانی، سرانجام موفق شدند این سیاست‌ها را پیاده‌سازی و در کشور نهادینه کنند.

نیلی در کتاب «اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی»، به صراحت از شباهت اصلاحات مد نظر خود با اصلاحات گورباچف در شوروی پرده برداشته است: «نظر سازمان برنامه، اجرای سخت‌تر سیاست‌های آزادسازی بود. این موضع در مقایسه با اصلاحات اقتصادی زمان گورباچف در شوروی، بیشتر قابل درک و فهم است. در آن زمان هم، یکی از مواردی که گورباچف با اتحادیه اروپا و کشورهای غربی مطرح می‌کرد، این بود که اگر بخواهم اصلاحات اقتصادی را در کشورم اجرا کنم، چون این کار همراه با یکسری فشارها بر روی مردم خواهد بود، احتیاج به منابعی دارم که بتوانم کالاهای مصرفی را در اختیار مردم قرار دهم. وی بر روی این خواسته خود اصرار زیادی داشت و اگر اشتباه نکنم، رقمی حدود ۲۰ میلیارد دلار برای تامین کالاهای مصرفی مردم که بتواند پشتوانه سیاست اصلاحات اقتصادی باشد را پیشنهاد داده بود. ما هم در آن زمان، شبیه وضعیت گورباچف در شوروی را داشتیم».

نویسنده: حسین زمانی میقان

منبع: عصر اصفهان

برچسب ها: اقتصاد