«کیف انگلیسی»؛ ماندگار و خاطره‌انگیز در موسیقی و تصویر

عصر اصفهان، حدود ۲۲ سال و نیم قبل یعنی زمستان سال ۱۳۷۹ پخش سریال «کیف انگلیسی» در تلویزیون شروع شد. سریالی که داستانی را در دهه ۱۳۲۰ شمسی روایت می‌کرد و در سیر داستانی خود به مسائل سیاسی آن روزگار، زندگی و فرهنگ مردم سرک می‌کشید و در این میان از عنصر عشق برای جذاب تر کردن روایتش استفاده می کرد، سریالی که با توجه به مضمون سیاسی‌اش، کمتر تصور می شد عموم بینندگان از آن استقبال کنند، به ویژه آنکه کارگردان این سریال، «سیدضیاءالدین دری» نیز برای بسیاری از مخاطبان چندان شناخته شده نبود، اما به تدریج و پس از گذشت سه، چهار قسمت، زمزمه‌های مختلفی مبنی بر علاقه بینندگان به این مجموعه از گوشه و کنار به گوش رسید.

حضور قدرتمند بازیگرانی مثل «قطب‌الدین صادقی»، «علی مصفا»، «لیلا حاتمی»، «محمدرضا شریفی‌نیا»، «فرهاد اصلانی»، «سیروس گرجستانی» و «رضا کیانیان»، ارزش این سریال را به مراتب دوچندان ساخت و برای ۱۳ هفته، تماشاگران را تا شب عید نوروز ۱۳۸۰ مقابل قاب شیشه ای علاقه‌مند و پیگیر باقی نگه داشت و نام «سیدضیاءالدین دری» را در حافظه و ذائقه هنری شان محفوظ باقی گذاشت.

«مستانه»، نام شخصیت اصلی زن سریال «کیف انگلیسی» بود که «لیلا حاتمی» نقش آن را ایفا می‌کرد. این شخصیت زمان خود طرفداران زیادی به ویژه میان دختران جوان پیدا کرده بود و نامگذاری اسم «مستانه» نیز برای مدتی رونق گرفت! او که دلداده «ادیبان» با بازی «علی مصفا» شده بود، برای این علاقه و رساندن او به خواسته‌هایش تلاش فراوانی کرد و عقوبتش را هم چشید و از وصال نیز آن چنان که باید ناکام ماند. «لیلا حاتمی» نخستین نقش جدی خود در قاب تلویزیون را در قامت «مستانه» تجربه کرد.

او پیش از آن اندک تجربه‌هایی در این رسانه داشت که به کودکی‌اش باز می‌گشت. این حضور، او را که در سینما شناخته شده بود، در تلویزیون نیز به مخاطبان شناساند. تجربه خوب قاب شیشه ای، اما دیگر هرگز تکرار نشد. سریال «پریدخت» که این بازیگر سال‌ها بعد از «کیف انگلیسی» در آن بازی کرد، به هیچ عنوان تکرار این موفقیت نبود و به آخرین ایفاگری او در تلویزیون تاکنون تبدیل شده است.

هر چند او در آن سریال هم با «علی مصفا» هم بازی شد، بازیگرانی که کنار هم برای مخاطبان یادآور خاطره خوش «کیف انگلیسی» بودند. «مصفا»، بازیگر نقش اصلی سریال زنده یاد «دری» هم هرگز نتوانست یا شاید نخواست که این موفقیت را بار دیگر در قاب سیما تجربه کند و فعالیتش بیشتر به سینما معطوف شد. مهم‌ترین عامل توفیق «کیف انگلیسی» را باید هماهنگی گروه سازنده‌اش دانست که مجموعه‌ای از عوامل موثر را به شکلی مناسب در کنار یکدیگر قرار دادند و به تماشاگر عرضه کردند؛ فیلمنامه‌ای پرکشش با جنبه‌های دراماتیک و تعلیق قوی، میزانسن‌های خیلی خوب، تدوین و ضرباهنگ مناسب و نسبتاً سریع، موسیقی همساز با موضوع، فیلم برداری همگام با متن و همچنین کارگردانی سنجیده، عواملی بود که این سریال را ممتاز جلوه می‌داد.

به‌جز فیلم‌نامه و کارگردانی، این سریال برای مخاطبانی که چندان در پی چند و چون قصه و حرف‌های سیاسی داغی که در حاشیه آن زده می‌شد نبودند، جذابیت‌ها و تازگی‌های دیگری هم داشت. پوشش بازیگران این سریال، از مواردی بود که در آن سال‌ها درباره‌اش زیاد صحبت می‌شد و بسیاری آن را برای فضای آن سال‌های تلویزیون تازه به حساب می‌آورند. طراحی لباس سریال علاوه بر این‌که سعی داشت تا جایی که چارچوب‌ها اجازه می‌دهد به پوشش زنان آن دوره تاریخی نزدیک‌تر شود، زیبایی و چشم‌نوازی در انتخاب رنگ‌ها و مدل لباس‌ها را نیز در نظر داشت و همین موضوع باعث شد برای بسیاری از مخاطبان این فضا دیدنی‌تر باشد. علاوه‌بر این مورد می‌توان به لحن و دیالوگ‌هایی اشاره کرد که آن موقع کمتر در قاب تصویر به‌ویژه مدیوم تلویزیون، شنیده می‌شد، اما متناسب با قصه و فراخور شخصیت‌هایی بود که به تصویر کشیده شد.

بسیاری از بازیگران «کیف انگلیسی» در این سریال در نقش‌هایی بازی کردند که پیش از آن کمتر یا هرگز تجربه‌اش را نداشتند و به همین واسطه دیده شدند؛ «رضا کیانیان» در نقش روحانی شهر، از جمله آنها بود. او در قالب این شخصیت، با لحن خاصی که برای خود انتخاب کرده بود و گریمی که سنش را بیشتر نشان می‌داد، چندان قابل شناسایی نبود، اما در خاطره‌ها ماند. این بازیگر در سریال «کلاه پهلوی»، نقشی با ویژگی‌های ظاهری مشابه داشت اما نتوانست این موفقیت را تکرار کند. زنده‌یاد «سیروس گرجستانی»، در نقش «خان» هم به درستی توانسته بود، جذابیت این شخصیت را در چهره و لحن خود جاری کند و پس از بیماری نیز درماندگی‌اش را به نمایش بگذارد و یکی از بهترین نقش‌های کارنامه خود را به جا گذاشت.

«حسام نواب صفوی»، ایفاگر نقش «پرویز افراشته»، پسر «خان» هم آن زمان به جوان اول سریال بدل شده و این نخستین‌باری بود که این بازیگر آن قدر دیده می‌شد و خود را به مخاطبان معرفی می‌کرد. «پرویز»، شخصیتی منفی بود که به سکوی پرتاب این هنرپیشه در آن سال‌ها تبدیل شد.

آنچه توانست به عنوان یکی از مؤلفه‌ها و شاخص‌های مهم رسانه‌ای و معرفی این سریال به مردم نقش غیرقابل انکاری را ایفا کند، بدون هیچ تردیدی موسیقی متن سریال به ویژه موسیقی تیتراژ آن با آهنگسازی استاد «فرهاد فخرالدینی» یکی از مردان پرآوازه موسیقی ایران بود که باید او را به عنوان یکی سردمداران ساخت موسیقی تیتراژهای ماندگار سریال‌های تلویزیونی بدانیم که در این عرصه، همراه با معدود آهنگ سازان دیگر یکی از رکوردداران تولید آثار شاخص است؛ موسیقیدانی که با نبوغ و خلاقیت مثال زدنی خود در حوزه ساخت موسیقی فیلم، ملودی‌هایی را خلق می‌کند که تا هر زمان ذهن یاری می‌دهد جای ماندگاری دارد و شاید در روزگاری که نوستالژی‌ها هم رفته‌رفته در حال کم رنگ شدن و چه بسا نابودی هستند، این موسیقی‌های امثال «فرهاد فخرالدینی» باشد که می‌تواند التیام دهنده ذهن‌هایی باشد که در این روزگار به سمت خاطره‌ها و نوستالژی‌ها گرایش دارند.

سریال «کیف انگلیسی» فضاهای متنوعی از روستا تا شهر را نشان می‌دهد و همین امر، تنوع قابل توجهی به بافت موسیقی متن داده است تا آنجا که «رنگ درویش‌خان» و «پیش درآمد محجوبی» و «والس‌موسیو لومر» را در این سریال می‌شنویم.

علاوه بر موسیقی تیتراژ سریال که به خودی خود می‌توانست در ماندگاری فضای موسیقایی اثر در ذهن مخاطب نقش مؤثری را ایفا کند، این قطعه «گشته خزان» «علیرضا قربانی» بود که به عنوان یک ملودی خاطره ساز توانست به نمایندگی از کلیت موسیقایی سریال مورد توجه قرار گیرد.
موسیقی خلق شده از سوی «فرهاد فخرالدینی» با الهام از معروف‌ترین و محبوب‌ترین ملودی‌های موسیقی‌های قدیمی ایرانی بدون استفاده از پیچیدگی‌های مرسوم و سنگین مندرج در بافت‌های این چنینی، زیبایی‌هایی را خلق کرد که می‌تواند هم چنان گوش هر شنونده‌ای را با موسیقی نوازش دهد.

برخی از عوامل و بازیگران این سریال، امروز دنیا را ترک و به دیاری دیگر سفر کرده‌اند. از میان فهرست درگذشتگان، نخست می‌توان به صاحب اثر، «سیدضیاالدین دری» اشاره کرد که چند سالی می شود در خاک آرمیده است. «سیروس گرجستانی»، بازیگر نقش «خان» را هم از دست دادیم، هنرپیشه‌ای که نمی‌توان این نقش را بدون او تصور کرد. «فاطمه طاهری» در نقش خانم «ادیبان»، «جعفر بزرگی» در نقش «حاج‌آقا شکرریز»، «مهدی تقی‌نیا» در نقش «سیامک ساسان»، «منصور والامقام» در نقش «ادیبان» پدر و «پرویز بشردوست» در نقش قاضی دادگاه از جمله دیگر بازیگران این سریال هستند که دارفانی را وداع گفتند. «عظیم جوانروح»، فیلم بردار حرفه‌ای سینما و تلویزیون ایران هم که کار تصویربرداری این سریال و آثار دیگری همچون «سرنخ»، «معصومیت ازدست رفته» و «مختارنامه» را برعهده داشت، نیز دیگر در میان ما نیست.

سریال «کیف انگلیسی» که در تصویر، ماندگار و در موسیقی، خاطره انگیز شده است، تنها در دوران خودش مورد توجه قرار نگرفت و بارها از رسانه ملی بازپخش شد و با توجه به مضمون آن حتی حالا پس از گذشت بیش از ۲۲ سال از اولین پخش آن، همچنان بازپخش آن مورد توجه قرار می‌گیرد.

برچسب ها: سریال , سیدضیاءالدین دری , کیف انگلیسی , لیلا حاتمی