مطبوعات اصفهان، از آغاز تا پیش از انقلاب اسلامی

عباس مهری اردستانی

با تمام این اوصاف به نظر می رسد از نخستین سالهای سده هفدهم میلادی که اولین روزنامه در جهان توسط یوهان کارلوس با نام اخبار قابل‌توجه و به‌یادماندنی در آلمان انتشار یافت تا زمانه کنونی که نزدیک به 420 سال می گذرد، همه مطبوعاتی که پس از این روزنامه سر برآورده اند با فراز و فرود مواجه بوده و خواهند بود.

با این وجود داستان روزنامه و مطبوعات در اصفهان همچون دیگر شهرهای کشور قصه پر غصه ای بوده و هست. بدین ترتیب که به جز میرزا صالح شیرازی که به عنوان نخستین روزنامه نگار رسمی در ایران مشهور شده، باید از میرزا تقی خان حکیم باشی، وزیر و منشی مخصوص ظل السلطان نیز نام برد، همو که به اشاره مسعود میرزا ، هم متولی مدرسه ای به شکل دارالفنون در اصفهان شد و هم روزنامه ای به نام فرهنگ اصفهان را در این شهر چاپ و منتشر نمود تا پایتخت پیشین ایران نیز از موسسات یا متعلقات تمدنی جدید بی بهره نماند. همچنین باید از حاج آقا نورالله نجفی هم که دومین روزنامه را پس از انتشار روزنامه فرهنگ اصفهان با نام الاسلام در این شهر انتشار داد نام برد.

با وقوع انقلاب مشروطه، اصفهان به یکی از کانونهای مهم این جنبش تبدیل شد و بُروز رویدادها موجب انتشار روزنامه های فراوانی در این شهر گردید که تعداد آنها را بالغ بر 14 روزنامه نوشته اند و مهمترین آنها، جهاد اکبر به سردبیری میرزا علی خراسانی، اصفهان به مدیریت میرزا حسین اعتلاء الدوله، عروه الاوثقی به مدیر مسئولی هلال الدین حسینی کرمانی و فرج بعد از شدت به مدیریت میرزا نورالدین مجلسی بود.

ناگفته نماند که پژوهشگر توانا دکتر عبدالمهدی رجایی، ویژگی های روزنامه های عصر مشروطه را پا نهادن مدرنیته به جامعه اصفهان و برپایی نظام اداری نوین و دیگر موسسات تمدنی می داند که همه، نشان از دمیده شدن روح قرن بیستم بر این جامعه بود زیرا در عرصه اندیشه نیز برای نخستین بار نقد حاکم و حکومت و حق مردم در عزل و نصب او سخن سهمگینی بود که در روزنامه های این دوره به زبان آمده است.

در دوران جنگ جهانی اول، اصفهان از مطبوعات برکنار نبود چنانکه صدیقه دولت آبادی بعنوان بانویی پیشرو و تکاپوگر استیفای حقوق زنان در ایران، مجله جمعیت نسوان را در سال 1298 خورشیدی انتشار داد که البته همه این کُنش ها، برخاسته از جنبش مشروطیت و فضای دگرگون شده جامعه ایران بود. در دوره حکمرانی رضا شاه چند روزنامه همچون اخگر به مدیریت زنده یاد امیر قلی امینی و یا باختر و دانش اصفهان اقدام به انتشار کردند که همه این مطبوعات بخاطر فضای دوران رضا شاهی، ناچار، دست به عصا بودند.

با اشغال ایران و رفتن رضا شاه و باز شدن فضای سیاسی، روزنامه های فراوانی، نه تنها در اصفهان بلکه در جای جای ایران سربرآوردند و فضای جامعه را آکنده از عطر و شمیم مطبوعات کردند؛ چنانکه بنا به احصاء فرهیختگانی همچون دکتر عبدالمهدی رجایی و بانو رضوان معصومی زاده بالغ بر 50 روزنامه تنها در فاصله سال های 1320 تا 1332 مجوز انتشار در اصفهان را دریافت کردند؛ دورانی که بیشتر پژوهشگران از آن بعنوان دومین بهار مطبوعاتی در ایران پس از مشروطه یاد می کنند و روزنامه های مشهورش همچون سپنتا، چهلستون ، مجاهد، اصفهان و اولیاء،  جامعه تشنه و سیاست زده آن روزگار را اقناع و خشنود می کردند.

پس از کودتای 28 امرداد سال 1332 زبان روزنامه ها بسته شد و اگرچه چند روزنامه همچون مجاهد و اصفهان به حیات خود ادامه دادند، اما پُرفروغ نبودند و در سال 1354 به یک باره با تصمیم دولت وقت همگی تعطیل شدند که البته پیامد این تعطیلی پس از سه سال منجر به پیروزی انقلاب در سال 1357 شد.

نویسنده: : عباس مهری اردستانی

منبع: عصر اصفهان