وقتی اختراعات در برخی دستگاه‌ها به سرقت می‌روند!

اختراع محصول در واقع به حاصل و نتیجه تلاش های فکری و پیشنهاد راه حل فنی جدید برای رفع مشکل خاصی گفته می شود و حق ثبت اختراع یا پتنت نیز تامین حمایت قانونـی از اختراع برای دارنده آن است و این حمایت برحسب اختراع برای مدتی محدود (از پنج تا بیست سال) در ازای افشای جزئیات اختراع برای عموم اعطا می شود.

مراحل ثبت اختراع در کشورهای مختلف متفاوت است اما در ایران افراد خلاق که قصد دارند اختراعات خود را ثبت کنند، می توانند با مراجعه به سایت مرکز مالکیت معنوی که البته تنها مختص به اختراعات نیست و کلیه امور ثبتی مالکیت معنوی از جمله ثبت طرح صنعتی را نیز شامل می شود، به صورت الکترونیکی اختراع خود را ثبت و پس از آن این سازمان طرح های مربوطه را برای داوری به منظور تایید یا عدم تایید به مراکز علمی و پژوهشی حوزه مربوطه ارجاع می دهد.

اما حوزه اختراعات کشورمان هنوز هم بعد از چندین سال با مشکلات عدیده ای از جمله نبود شرایط یکسان ثبت اختراع به منظور جلوگیری از سرقت ایده‌ها و تعدد سازمان‌هایی که مسوولیت حمایت از نوآوری را برعهده دارند، غیرمتمرکز بودن مراکز داوری طرح ها و همچنین کپی برداری یا شبیه سازی و سرقت مواجه است.

دهم بهمن ماه ۱۴۰۰ بود که ایرنا در گزارشی تحت عنوان “ضرورت ایجاد شبکه ملی مخترعان در کشور/سرقت اختراعات در برخی جشنواره‌ها”  در گفت و گو با امیرعباس کوشکی سرپرست یک تیم دانشگاهی تسهیلگر و فعال در حوزه خدمات دهی به مخترعان و نوآوران کشورمان، وجود برخی مسائل و چالش های این حوزه را مورد واکاوی دقیق قرار داد.

این در حالی است که حقوق مالکیت معنوی و فکری (intellectual property یا intangible property) شامل اختراعات، نوآوری ها و نشان تجاری از جمله حوزه هایی است که در حال حاضر از سهم به سزایی در اقتصاد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برخوردار است و در شاخص هایی همچون سود ناخالص داخلی، ایجاد اشتغال، عواید مالیاتی و اهمیت راهبردی سرمایه گذاری خارجی دارای جایگاه ویژه ای است.

طبق گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری، ایران در سال ۲۰۲۱ در ثبت اختراعات رتبه بیست و یکم، در ثبت علائم تجاری رتبه سوم و در ثبت طرح‌های صنعتی که شامل اپلیکیشن‌ها و دستگاه‌های دارای نوآوری می‌شود، رتبه ۱۲ را کسب کرده‌ است و در مجموع در مالکیت فکری در جایگاه یازدهم دنیا قرار دارد.

با این وجود و با وجود رتبه مناسبی که کشورمان در حوزه اختراعات و نوآوری برخوردار است اما تاکنون به صورت شایسته نتوانسته است تاثیر خود را در اقتصاد کشور نمایان سازد.

همچنین در این گزارش، برگزاری برخی رویدادهای داخلی و اعزام مخترعان کشورمان از سوی برخی موسسات و شرکت های نامعتبر و سودجو و همچنین انجمن های علمی به مسابقات خارجی در نبود نظارت مراجع ذیربط و در ادامه سرقت ایده ها و نوآوری های جوانان کشورمان در این مسابقات به صرف اعطای حمایت های مادی و معنوی و ارائه گواهینامه های بدون اعتبار از جمله مباحثی بود که بدان پرداخته شد.

در ادامه نیز در این گزارش تاکید شد که به منظور رفع مشکل نبود شرایط یکسان ثبت اختراع به منظور جلوگیری از سرقت ایده‌ها و تعداد زیاد سازمان‌هایی که مسوولیت حمایت از نوآوری را برعهده دارند، ایجاد یک شبکه ملی در حوزه اختراعات با حضور سازمان‌های مرتبط ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی ضروری است.

مشکلاتی که البته به گفته سحر سپهر مدیرعامل کانون مخترعان ایران نیز به عنوان کانونی که ۱۱۸ مدال از مسابقات بین المللی را در کارنامه خود داراست، باعث دلسردی و بی اعتمادی مخترعان برای ارائه طرح های بعدی شده است.

وی که با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا گفت و گو می کرد، در این باره اظهار داشت: این در شرایطی است که مخترعان و نوآوران دارای ذهن پویا و خلاقی هستند و باز هم می توانند نوآوری داشته باشند اما وجود این مشکلات حتی در طول سال های گذشته مهاجرت تعدادی از آنها را نیز به دنبال داشته است.

سپهر که در سال ۱۳۸۶ کانون مخترعان ایران را به همراهی یک گروه ۲۸ نفره از دوستان نوآور خود به منظور هم افزایی و ارائه خدمات مشاوره ای به مخترعان و البته ارائه ایده و نوآوری برای رفع مشکلات بخش های مختلف صنعت، کشاورزی و خدمات راه اندازی کرده است، خود یکی از مخترعان کشورمان است که در سال ۲۰۰۸ با ساخت ربات عبوردهنده دانش آموز از خیابان در مسابقات بین المللی اختراعات زنان جهان در کشور کره جنوبی موفق به مدال طلای این مسابقات شده است.

شناسایی اختراعات واقعی در حمایت از مخترعان

مدیرعامل کانون مخترعان ایران در پاسخ به این سوال که بزرگترین مشکلات حوزه اختراعات کشور در حال حاضر چیست، می گوید: بزرگترین مشکلات این است که اولا اختراع واقعی باید توسط دستگاه های مسوول در این حوزه شناسایی شوند؛ چراکه اختراعات و افراد مخترع بسیار فراوان هستند اما آیا اینکه اختراع و طرح آنها اختراع است یا کپی، تشخیص این مساله می تواند یکی از بزرگترین وظایف دستگاه های مربوطه در این حوزه در حمایت از مخترعان واقعی باشد.

سپهر در ادامه، حمایت از ثبت داخلی و بین المللی اختراعات و البته پیگیری برای بهره برداری و استفاده از آن را یکی دیگر از مشکلات فعلی حوزه اختراعات کشور عنوان کرد و افزود: این مساله مهم نیز می تواند از سوی دستگاه های مربوطه به شکل جدی پیگیری شود.

وی درخصوص روال ثبت اختراع در کشورمان نیز توضیح داد: یک مخترع ابتدا باید به سازمان ثبت اختراعات مراجعه و توضیحات طرح خود را اظهار و آنها  مباحث مطروحه را به دستگاه ها و سازمان هایی که بسیار متعدد و زیاد هم هستند از جمله سازمان پژوهش های علمی صنعتی ایران، پارک های علم و فناوری و مراکز رشد دانشگاه ها ارجاع دهند که البته بستگی به این دارد که اختراع به کدام حوزه مربوط می شود و آنها پس از داوری این نوآوری را برای متقاضی ثبت اختراع یا وکیل قانونی او در داخل کشور، به اداره ثبت اختراع ایران واقع در مرکز مالکیت فکری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور معرفی می کنند.

طرح‌ها و اختراعاتی که شبیه‌سازی و برای آن بودجه می‌گیرند

این مخترع کشورمان با اشاره به اینکه، متاسفانه یکی از معضلات ریشه ای حوزه اختراعات سرقت و کپی برداری و شبیه سازی آنها در برخی از مراحل ثبت اختراع است، افزود: در پروسه ثبت اختراع از یک مخترع که با زحمات بسیار، چندین سال از عمر خود را برای یک نوآوری صرف کرده است، خواسته می شود که طرح خود را تشریح کند.

سپهر می گوید: متاسفانه در اینجا ممکن است اختراع فرد توسط افراد حقیقی یا بعضا حتی سازمان ها و دستگاه های دولتی کپی برداری و به نوعی سرقت شده و بعد عملیاتی و ساخته شود.

وی برای نمونه به سرقت طرحی در خصوص روش های آبیاری نوین که شش سال پیش توسط یک مخترع که ۱۲ سال از عمر خود را صرف این کار تحقیقاتی و نمونه سازی و ثبت آن کرده بود، اشاره کرد و گفت: این طرح در یکی از سازمان های پژوهشی کشور تشریح و حتی با سخت گیری های زیاد داوری شده بود.

دارنده مدال طلای مسابقات بین المللی اختراعات زنان در سال ۲۰۰۸  کره جنوبی افزود: متاسفانه در این جلسه به مخترع گفته می شود که طرح را که از پایه و اساس علمی برخوردار بوده، تشریح کند که در ادامه آن دستگاه طرح را به صورت ناقص کپی برداری و پیاده سازی و حتی با تغییرات جزئی آن را ثبت داخلی کرده و از حمایت های بودجه ای نیز برخوردار شده بودند.

سپهر اضافه کرد: البته دستگاه مورد نظر با وجود صرف هزینه فراوان و هنگفت در اجرای این طرح شبیه سازی شده به نتیجه مطلوب نمی رسد و با شکست مواجه می شود، چراکه اجرای دقیق طرح نیازمند حضور و نظارت علمی خود مخترع طرح است و این مساله در کشورمان بسیار زیاد اتفاق افتاده است. این در حالی است که مهمترین مشکل کشاورزی در حال حاضر کمبود آب است و اگر این طرح به شکل صحیحی اجرا شده بود، بخشی از مشکل کشاورزی رفع می شد.

سرقت اختراعات تنها دلسردی و مهاجرت نخبگان را به دنبال دارد

مدیرعامل کانون مخترعان ایران در ادامه یکی از عواقب شبیه سازی و کپی برداری از طرح ها و اختراعات نخبگان را ایجاد دلسردی و البته گاه مهاجرت آنها از کشور ذکر کرد و افزود: متاسفانه شبیه سازی و به نوعی سرقت اختراعات در کشور علاوه بر هدررفت بودجه یک مرکز دولتی به دلیل نتیجه نگرفتن از اجرای ناقص آن، در فرد مخترع ایجاد دلسردی می کند.

سپهر اضافه کرد: مخترعی که چندین سال از عمر خود را صرف اختراعی کرده و هزینه های زیادی را متقبل شده است، با سوء‌استفاده افراد و دستگاهی دولتی از طرحی که می توانسته درست اجرا شود و مشکلی از کشور را رفع کند، عایدی به دست نمی آورد، ضمن اینکه از سویی دیگر این مخترع که دارای ذهنی پویا و خلاق است و می تواند همچنان برای کشور نوآوری داشته باشد، برای ارائه طرح های بعدی نیز دلسرد می شود و ممکن است طرح های خود را با مهاجرت به کشوری در آنجا پیاده‌سازی کند.

این فعال حوزه نوآوری در پاسخ به این سوال که آیا مخترع موردنظر از کپی برداران طرح نوآورانه خود شکایتی داشته است یا خیر نیز گفت: متاسفانه کسانی که طرحی را سرقت می کنند، برای ثبت طرح یک جزئیاتی را به آن طرح اضافه می کنند مثلا آبیاری نوین با فلان ابزاری که دارای این ویژگی است و راحت هم طرح خود را ثبت می کنند و اگر مخترع شاکی هم شود، نمی تواند حرف خود را به کرسی بنشاند.

وی با بیان اینکه، ثبت پتنت بین المللی اختراع نیز زمان‌بر و همچنین دارای هزینه زیادی است، افزود: دستگاه های دولتی باید به شکلی نظام‌مند از مخترعان در این بخش حمایت کرده و ضمن اینکه نباید بین اشخاص تفاوت قائل شوند، باید همچنین اختراعات واقعی و غیرواقعی را از یکدیگر تشخیص دهند و اختراعاتی را که به درد آبادانی کشور می خورد، حمایت کنند.

بازدارندگی امضای قرارداد عدم افشای اطلاعات در جلوگیری از سرقت اختراعات

دارنده مدال طلای مسابقات بین المللی اختراعات زنان در سال ۲۰۰۸ کره جنوبی در ادامه در خصوص راهکارهای جلوگیری از سرقت اختراعات در کشور نیز می گوید: در سطح بین الملل موضوعی تحت عنوان قرارداد عدم افشای اطلاعات یا قرارداد محرمانگی اطلاعات (Non-disclosure agreement) وجود دارد.

سپهر افزود: در واقع قرارداد عدم افشای اطلاعات یا قرارداد محرمانگی قراردادی است که مابین مخترع و شرکت‌ها برای محافظت از اطلاعات و داده های ارزشمند خود در طول زمان همکاری با بقیه افراد، به‌ کار می‌ رود.

وی افزود: طبق این قرارداد حقوقی، دو طرف توافق می کنند که اطلاعات محرمانه، دانش و هر نوع اطلاعات، انحصار یا اسرار تجاری طرح موردنظر برای اهداف خاص را با یکدیگر به اشتراک بگذارند اما آنها نباید این اطلاعات را در دسترس دیگران قرار دهند.

مدیرعامل کانون مخترعان ایران می گوید: این قرارداد می تواند در هر جایی که مخترع قصد دارد طرح خود را ارائه کند، منعقد شود و زیاد هم پیچیده نیست، دو طرف خیلی ساده می توانند این قرارداد را که دارای مفاهیم بین المللی است، امضا کنند و در این قرارداد گفته می شود که این طرح با چنین مشخصات در حضور افرادی در جلسه که نام آنها قید می شود، عنوان شده است و حاضران که ممکن است طرح را بخواهند یا حتی نخواهند بر اساس این قرارداد متعهد به عدم افشای طرح تا قبل از ثبت رسمی آن می شوند.

وی افزود: حالا مخترع که ممکن است بخواهد طرح خود را به یک سرمایه گذار یا یک سازمانی مثل وزارت کشاورزی یا هر دستگاه و سازمان دولتی دیگر معرفی کند، نباید اختراع خود را بدون درنظرگرفتن قرارداد محرمانگی شرح داده و آن را افشا کند.

وقتی عدم ثبت اختراع بیشتر از ثبت آن برای مخترعان فایده دارد!

این مخترع کشورمان در ادامه به نکته مهم و تاسف باری اشاره می کند و با اشاره به برخی اتفاقات سال‌های اخیر و سوء‌استفاده ها در حوزه اختراعات کشور می گوید: مخترع می تواند تنها با رعایت قرارداد محرمانگی اختراع خود را ثبت کند و در غیر این صورت اگر حتی ثبت هم نکند، عدم ثبت آن زیاد مهم نیست.

سپهر دلیل توصیه خود برای عدم ثبت اختراع را در سیستم فعلی، جلوگیری از به سرقت رفتن آن ذکر می کند و می افزاید: این به دلیل آن است که سیستم ثبت اختراع در کشورمان با ایراداتی مواجه است و مخترعان متاسفانه جایگانی ندارند چراکه یک نفر دیگر با یک تغییر جزئی کوچک دوباره ممکن است آن را به نام خود ثبت کند.

وی افزود: اختراع اگر به شکل واقعی اختراع باشد، خودبخود حتی اگر ثبت هم نشود، یک اختراع محسوب می شود و عدم ثبت آن مشکلی ایجاد نمی کند چراکه اختراع تنها به ذهن یک نفر خطور می کند.

این مخترع کشورمان تاکید کرد: سازمان ها و دستگاه های دولتی و خصوصی باید برای حفظ حقوق مخترع نسبت به رعایت تنظیم قرارداد عدم افشای اختراع یا طرح ارائه شده از سوی مخترع برای تجاری سازی و استفاده ابتدا قرارداد محرمانگی را امضا کنند و البته مخترع نیز با وجود چنین مسائلی می تواند اختراع خود را ثبت نکند.

اختراعات ایرانیان در دنیا بی‌نظیر است

مدیرعامل کانون مخترعان ایران در ادامه با تاکید بر اینکه، دستگاه های مسوول در این زمینه باید حمایت مادی و معنوی را از مخترعان کشورمان داشته باشند، یکی از این حمایت های ضروری را همکاری لازم برای ثبت پتنت بین المللی دانست و افزود: به دلیل اینکه ما در مسابقات مختلف بین المللی حوزه اختراعات شرکت می کنیم، باید بگویم که اختراعات ایرانیان درحال حاضر واقعا در دنیا بی نظیر است.

سپهر در ادامه در خصوص کانون مخترعان ایران نیز اظهار کرد: این کانون در سال ۱۳۸۶ با مجوز رسمی از سازمان ملی جوانان فعالیت خود را آغاز کرد و بعد از آن با مجوز از وزارت کشور ادامه فعالیت داده است.

وی اظهار کرد: کانون مخترعان ایران یک سازمان مردم نهاد و تشکل کاملا مردمی است که در حال حاضر بیش از ۱۰ هزار نفر عضو دارد و در حدود ۱۵ سال فعالیت خود موفق شده است ۱۱۷ مدال از مسابقات بین المللی حوزه اختراعات را زیر نظر سازمان مالکیت فکری جهان کسب کند.

این مخترع دارنده مدال طلا از مسابقات بین المللی همچنین با بیان اینکه، در حال حاضر ۵۴۷ گروه علمی پژوهشی در کانون مخترعان ایران شکل گرفته است، افزود: ۳۲۰ استاد دانشگاه با مدرک دکترا و فوق لیسانس که هیات علمی کانون مخترعان ایران را تشکیل می دهند، با این کانون همکاری دارند.

وی درخصوص مهمترین اقدامات کانون مخترعان ایران در طول سال‌های گذشته، ارائه طرح ها و اختراعات و ایده های نوین به بخش صنعت، کشاورزی و خدمات و همچنین حوزه فرهنگی برای رفع مشکلات و چالش ها و نیازهای این حوزه ها را از جمله مهمترین اقدامات این کانون نوآورانه عنوان کرد.

سپهر، یکی از مشکلات اساسی مجموعه های غیردولتی را مربوط به وجود بروکراسی های اداری دانست و گفت: یک بخش از کار ما مربوط به دریافت مجوز از وزارت کشور و استانداری ها است و ما برای دریافت و تمدید مجوزهای خود برای هر مجوز به صورت سالانه یا دوسالانه یا چهارساله دوندگی های بسیار زیادی داریم.