دکترین و راهبرد ایران در قبال قفقاز چیست؟

به گزارش عصر اصفهان به نقل از آژیم، قفقاز ناحیه ای در میان دریای خزر و دریای سیاه و مرز میان آسیا و اروپاست که رشته‌کوه قفقاز در آن واقع است که به دو بخش قفقاز شمالی و قفقاز جنوبی (ماورای قفقاز) تقسیم می‌شود.

قفقاز شمالی جزئی از روسیه است و شامل جمهوری‌های خودگردان داغستان، چچن، اینگوشتیا، اوستیای شمالی-آلانیا، کاباردینو-بالکاریا، کاراچای-چرکسیا، سرزمین کراسنودار، آدیغیه و سرزمین استاوروپول می‌شود و قفقاز جنوبی شامل کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و بخشهای کوچکی از شمال باختری ایران و شمال خاوری ترکیه می‌شود. فققاز دارای مساحتی بالغ بر ۶۰۰٬۰۰۰ کیلومترمربع و جمعیتی بالغ بر ۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر می‌باشد.

پیش از تشکیل حکومت ماد، دولت هخامنشی منطقه قفقاز را تصرف نمود و به خاک خود ضمیمه نمود،در اوایل قرن نوزدهم میلادی جنگهای ایران و روس بر سر مناطق جنوبی و شرقی قفقاز صورت گرفت و در پایان دوره اول جنگ روسیه با انعقاد عهدنامه گلستان بیشتر مناطق قفقاز و در پایان دوره دوم جنگ با عهدنامه ترکمنچای تقریباً تمامی این منطقه [بدون توجه به ترکیب قومیتی و نژادی] به تصرف روسیه درآورد.

با فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ سه جمهوری گرجستان، ارمنستان و آذربایجان در این منطقه اعلام استقلال کردند که پیوسته محل مناقشه طولانی فی مابین ایشان بوده است.

از مهمترین شهرهای فققتاز [ که شاید برایتان جالب باشد] عبارتند از:
ایران: شمال استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی.
جمهوری آذربایجان: باکو، گنجه، لنکران، شماخی، شکی، نخجوان.
ترکیه: قارص، ریزه، اردهان، آرتوین .
ارمنستان: ایروان، اچمیادزین، گیومری، وانادزور.
گرجستان: تفلیس، باتومی، سوخومی، تسخینوالی، پوتی.
روسیه: مخاچ‌قلعه، دربند، گروزنی، ولادی قفقاز، استاوروپول.

قفقاز یک منطقه گذرگاهی بین ایران، روسیه، دریای سیاه، ترکیه و اروپا است و دارای منابع طبیعی است که دارای اهمیت ژئوپلیتیک، استراتژیک و ژئواکونومیک برای ایران است.

منطقه قفقاز هم به خاطر همجواری و هم به خاطر قرابت‌های فرهنگی و تاریخی یکی از نزدیک‌ترین مناطق به جمهوری اسلامی ایران است و اگر تدبیر و تعقل بعنوان مبنای تفکر در روابط فی مابین این مناطق سرلوحه عمل قرار گیرد، می‌توان بهترین و بیشترین زمینه توسعه اقتصادی و روابط تجاری و همسایگی را در پی داشته باشد.

همچنین با توجه به اینکه روسیه از سوی کشورهای اتحادیه اروپا تحریم شده است و تلاش می‌کند منطقه قفقاز را به نوعی تحت پوشش خود قرار دهد و به این شکل خلاء تحریم شدن از سوی اتحادیه اروپا را جبران کند. بنابراین منطقه قفقاز از ابعاد مختلف دارای درجه اهمیت زیادی برای همه کشورهای بازیگر در این حوزه است.

به عبارتی بحران اوکراین درعین حال که در درون خود چالش‌هایی دارد، اما می‌تواند فرصت‌های طلایی برای ایران بوجود آورد، اولاً اینکه این بحران موجب استراتژیک شدن مسیر ترانزیتی ایران-آسیای مرکزی شده است و ایران می‌تواند به‌عنوان پیونددهندۀ مسیر شمالی جنوبی شود. از سویی دیگر، درگیر شدن روسیه در مرزهای غربی خود موجب کاهش نقش حضور آن در بخش های شرقی و جنوبی خود (آسیای مرکزی) شده است و این موضوع می‌توان فرصتی طلایی برای فعالیت اقتصادی و ترانزیتی ایران با ایفاگری در نقش محوری در حوزۀ فرهنگی و تمدنی در منطقۀ آسیای مرکزی باشد.

ولی امروز با توجه به قدرت گیری کشور ترکیه و همچنین حضور پر رنگ کشورهای فرامنطقه ای از جمله رژیم صهیونیستی شاهد به چالش کشیدن منافع کشورهای منطقه از جمله ایران در قفقاز هستیم.

در گزارشات آتی به اشتراکات، چالش ها، همگرایی ها و واگرایی ها موجود در منطقه قفقاز به طور اعم و جمهوری آذربایجان به طور اخص خواهیم پرداخت.